Slimmer met slib

“Slib is schoon, slib is geen afval. Het is geen probleem maar je hebt er op het eerste gezicht ook niets aan. Tenzij je er iets slims mee doet.”

Afgelopen september reisde Fred Haarman samen met een groep agrariërs, afgevaardigden van verschillende overheidsinstanties en andere belanghebbenden naar Duitsland. Letterlijk met de laarzen in de klei kwamen ze tot de ontdekking dat slib bijzonder waardevol is. Fred is bij het project betrokken als deelprogrammamanager Nuttig Toepassen Slib dat onderdeel is van het Programma Eems-Dollard 2050.

Direct over de grens, nabij Emden bij de plaats Riepe liep vanaf 1954 tot 1994 het ‘Überschlickungsprojekt des Wasser- und Bodenverbandes Emden-Riepe’. Op 2800 hectare marginale landbouwgrond en gefinancierd door de overheid was dit een grootschalig en langdurig project. 340 plaatselijke boeren deden eraan mee. “Het hield in dat je als agrariër zes jaar lang (een deel van) je grond moest afstaan om het laagje voor laagje te laten ophogen en te ontwateren. Dit ophogen gebeurde met slib uit de haven van Emden, die sinds WOII niet meer was uitgebaggerd.” Een systeem van pijpleidingen zorgde voor het slibtransport. Uiteindelijk is de grond een meter opgehoogd. De bodem is anno 2017 uitzonderlijk vlak en goed gedraineerd. Door de structuur en de mineralen is de landbouwgrond bijzonder goed van samenstelling. “Het wordt een lange termijninvestering die daarna generaties lang zijn winst gaat opleveren, zo was de boeren in 1954 verteld. Het bleek ook zo uit te pakken, de grond is inmiddels net zo vruchtbaar als onze eigen landbouwgronden in Flevoland.”

Rendabele oplossingen

Maar waarom deze interesse vanuit Nederland? “Ons land bestaat bij de gratie van dijken. Een door de mens bedacht waterkeringssysteem dat van grote invloed is op het natuurlijke proces van overstromingen en landophoging door slib. We hebben daardoor te veel slib, op de verkeerde plaatsen. Als we het dan toch moeten verwijderen, kunnen we het dan een bepaalde waarde meegeven? Of er misschien zelfs geld mee verdienen? Op dit moment verkennen we allerlei toepassingen.” De ambitie is om met een rendabele, structurele oplossingen een miljoen ton slib per jaar uit de Eems-Dollard te winnen. Inmiddels liggen er meerdere plannen die als kansrijk worden gezien. “De toepassing zoals die in Duitsland werd uitgevoerd, is ook zeer geschikt voor bijvoorbeeld onze alsmaar dalende veengronden. Je creëert optimale landbouwgrond, maar je pakt ook de veenoxidatie en de waterhuishouding aan. Het zijn de gronden waar de landbouwmachines in het voorjaar niet op kunnen omdat het daar te nat is.”

Dan is er de Kleirijperij. “Vanuit de slipdepots gaat het slib naar een rijperij. Daar rijpt het slib door processen als ontwatering, ontzilting en oxidatie uiteindelijk tot klei. Klei die we gebruiken om de dijken op te hogen. Volgens de huidige inzichten zal deze toepassing samen met de ophoging van landbouwgronden zo’n tachtig procent van de totale ambitie van een miljoen ton slib moeten kunnen invullen.”

Bouwblokken van slib

De overige twintig procent zijn kleinschaliger maar minstens zo kansrijk. “Wanneer je een bepaald bindmiddel aan slib toevoegt, kun je bouwelementen persen. Er ontstaan blokken die te gebruiken zijn in de weg- en waterbouw. Beschoeiingen langs watergangen, wegmeubilair, kleine bouwwerken en vele andere toepassingen. De toepassingen staan nog in de kinderschoenen maar we verwachten er veel van.” Daarnaast kunnen we slib ook gebruiken om de landbouwproductie op arme zandgronden te verbeteren. Fred: “We staan voor vragen als: wanneer moet je het opbrengen, en hoeveel. Daar zijn we nu mee bezig.” Tien boeren doen mee aan een pilot.

Grootse aanpak

De pilots spreken voor zich. “We weten dat het kan! Boeren, waterschappen, allerlei instanties hebben het tijdens de excursie in Duitsland met eigen ogen mogen aanschouwen. Maar is het technisch, qua natuurwetgeving en financieel ook haalbaar? We willen de bedrijven, overheden en omgeving die een rol spelen, er warm voor zien te krijgen. Maar ook: zijn er gronden te vinden die aaneengesloten liggen? Net als ruilverkaveling is dit een soort revitalisering van de landbouw.” Het verdient een grootse aanpak, aldus Fred, waardoor het wellicht lastiger is om op te tuigen. “Maar als het lukt, staan we aan de vooravond van iets groots!”